کاربرد های واقعی بلاک چین در زنجیره تأمین ؛ یادداشتی از حجت عباسی

در این بررسی، ابتدا به کاربردهای واقعی و عملیاتی فناوری بلاک چین در چند زنجیره تأمین معتبر جهانی می‌پردازیم، سپس به مزایا و چالش‌های موجود در به‌کارگیری بلاک چین‌‌ در زنجیره تأمین اشاره خواهیم کرد.

زنجیره تأمین شرکت وال‌‌مارت (Walmart)

شرکت وال‌‌مارت به‌عنوان غول بازار خرده‌فروشی ایالات ‌متحده، در سال جاری، یک پروژه آزمایشی برای به‌کارگیری فناوری دفتر کل توزیع شده در ره‌گیری خوک‌ها از مبدأ کشور چین تا محصولات حاصل از آن در ایالات‌متحده را راه‌اندازی نموده است.

این پروژه درواقع اولین و بزرگ‌ترین پروژه آزمایشی به‌کارگیری فناوری بلاک چین‌‌، خارج از بخش مالی و بانکی است. فناوری بلاک چین‌‌ با ایجاد قابلیت مواجهه مناسب با اشتباهات رخ‌داده و عدم عبور از ضرب‌الاجل‌ها، کارایی و بهره‌وری زنجیره تأمین را افزایش خواهد داد. بنا بر آخرین تحقیقات انجام گرفته، ۴۲% از شرکت‌های فعال در حوزه تولید و خرده‌فروشی، در حال برنامه‌ریزی برای صرف ۵ میلیون دلار در زنجیره تأمین مبتنی بر فناوری بلاک چین هستند.

کسب‌وکار نوپای اِورلجر (Everledger)

استارت‌آپ اِورلجر، سعی در کاهش مخاطرات و کلاه‌برداری‌ها در محیط بانک و بازار دارد. این استارت‌آپ از فناوری بلاک چین‌‌، بینایی ماشین (Machine Vision)، قراردادهای هوشمند و دیگر فناوری‌های نوظهور استفاده می‌کند. هدف این استارت‌آپ، شفاف‌سازی هرچه بیشتر زنجیره تأمین الماس و کمک به حذف فشار بیش‌ازحد بر نیروی کاری در معادن الماس آفریقا است. این استارت‌آپ برای ره‌گیری کالاها در کل زنجیره تأمین از پلتفرمی بر بستر دفترکل عمومی و دیجیتالی بهره می‌گیرد. سوابق ثبت‌شده در بلاک چین‌‌ شامل مشخصه‌های محصول، سابقه انتقالات، مالکیت محصولات و تمامی عوامل و نهادهای درگیر در تولید کالا هست.

شرکت پراوِننس (Provenance)

در صنعت لجستیک و زنجیره تأمین ، مشکلات متعددی همانند فقدان شفافیت و سوء‌‌تفاهم بین لایه‌های مختلف زنجیره تأمین وجود دارد. بدین سبب، شرکت پراوننس واقع در لندن، قصد دارد به کمک فناوری بلاک چین ، شفافیت زنجیره تأمین را افزایش دهد. از سوی دیگر ازآنجایی‌که اطلاعات قابل ثبت بر روی بلاک چین‌‌ بسیار متنوع و از انواع مختلف است، شرکت پراوننس سعی دارد به کمک این فناوری، استثمار نیروی انسانی و دیگر فعالیت‌های نادرست کارفرمایان را نیز از بین ببرد.

شفافیت، کلید موفقیت کسب‌وکارها است؛ زیرا اشتراک‌گذاری اطلاعات بین تمامی اعضای زنجیره تأمین می‌تواند روابط بین آن‌ها را مستحکم کرده و کارآمدی آن‌ها را افزایش دهد. ایجاد چنین شفافیتی پیش از ظهور بلاک چین‌‌ بسیار چالش‌برانگیز بود. در ادامه ویژگی‌های متعدد بلاک چین‌‌ در راستای بهبود زنجیره تأمین و صنعت لجستیک بیان شده است:

• ایجاد دسترسی آزاد به اطلاعات موجود در زنجیره تأمین
• ایجاد امکان ارزیابی محصول، خدمت، تأمین‌کننده و توزیع‌کننده پیش از تصمیم‌گیری مشتری در زمینه خرید محصول
• ارائه اطلاعات موردنیاز مشتریان همانند مبدأ تولید محصول، اصالت آن و مسیرهای حمل‌ونقل
• کاهش مخاطرات مرتبط با کالاهای تقلبی
• ایجاد قابلیت نظارت، ردگیری و ردیابی حمل‌ونقل کالاها
• تسهیل رد و بدل‌کردن کالاها و سامانه‌های پرداخت

متأسفانه، فقدان شفافیت تنها چالش زنجیره تأمین و صنعت لجستیک نیست و مشکلات اساسی متعددی بر این صنعت تأثیرگذار است:

• اکثر سازمان‌ها اطلاعات مربوط به محصولات و خدمات خود را با سایر شرکای تجاری و شرکت‌کنندگان در زنجیره تأمین به اشتراک نمی‌گذارند.
• حجم بسیار زیادی از اطلاعات مرتبط با محصول یا مستندات آن به‌آسانی در طول زنجیره تأمین از بین می‌رود.
• بسیاری از اعضای زنجیره تأمین، برای پنهان نمودن کیفیت کالا یا خدمت خود، تمایلی به اشتراک‌گذاری اطلاعاتی در زمینه مبدأ و محل اصلی تأمین مواد و تجهیزات خود ندارند.

خوشبختانه، به کمک فناوری بلاک چین‌‌ تمامی این چالش‌ها و مشکلات قابل‌حل است. بر اساس گزارش اکسپورت اینسایتس موسسه آی‌بی‌ام، بسیاری از زنجیره‌های تأمین فعلی سعی دارند باهدف بهره‌مندی از مزایای فناوری بلاک چین‌‌، این فناوری را در زنجیره‌های خود پیاده‌سازی نمایند.

شرکت مرسک (Maersk)

امروزه، ۹۰% از کالاهای تجارتی از طریق کشتی‌های باری حمل می‌شوند؛ اما به علت حجم بسیار بالای انتقال کالا در بین شبکه‌ای غیرمنسجم از شرکت‌های حمل‌ونقل زمینی و پیچیدگی‌های کاری کارگزاران گمرکی، دولتی و بنادر ترخیص کالا، زنجیره تأمین با کندی روبرو است.

تخمین زده می‌شود که هزینه پردازش مستندات و اطلاعات مرتبط به حمل ‌و نقل کانتینری کالاها بیش از دو برابر هزینه حمل‌ونقل فیزیکی آن‌ها است. شرکت آی‌بی‌ام و مرسک به کمک یک پلتفرم توزیع‌شده خصوصی و قابل‌دسترسی توسط اکوسیستم زنجیره تأمین که برای ردوبدل کردن داده‌ها و مستندسازی جریان کاری طراحی شده است، سعی در پاسخگویی به مشکلات مطرح‌شده دارد. شرکت مرسک و آی‌بی‌ام باهدف دیجیتالی کردن جریان‌های کاری در بخش حمل‌ونقل و به‌منظور ره‌گیری دقیق کالاها و از بین بردن هزینه‌های اضافی، در حال به‌کارگیری فناوری بلاک چین‌‌ برای ایجاد یک سامانه زنجیره تأمین قابل‌اعتماد و غیرقابل دست‌کاری هستند. همکاری میان این دو شرکت، قابلیت ره‌گیری میلیون‌ها کانتینر در سال را داشته و می‌تواند با نهادهای گمرکی نیز یکپارچه و تلفیق گردد.

مزایا و چالش‌های موجود در به‌کارگیری بلاک چین‌‌ در زنجیره تأمین

بلاک چین‌‌ بستری برای تبادل امن داده‌ها و صلب امکان دست‌کاری مستندات و رویدادهای رخ‌داده در فرآیند حمل‌ونقل کالا، ارائه می‌دهد. سامانه‌های زنجیره تأمین مبتنی بر بلاک چین‌‌، تأخیرات و تقلبات حمل‌ونقل کالا را به شدت کاهش داده و باعث می‌گردد سالانه میلیاردها دلار صرفه‌جویی شود. بر اساس گزارش سازمان تجارت جهانی، کاهش سربارهای موجود در زنجیره تأمین جهانی می‌تواند میزان تبادلات کالا را ۱۵% افزایش داده و درنتیجه منجر به افزایش ۵% در تولید ناخالص جهانی گردد.

امروزه فناوری بلاک چین‌‌ به راهکاری فنی برای حل تمامی مشکلات در تمامی صنایع بدل شده است. در حقیقت، بسیاری از شرکت‌ها برای کسب مزیت رقابتی، پیاده‌سازی آن را آغاز نموده‌اند. علاوه بر این، این فناوری وابسته به صنعت خاصی نبوده و تمامی شرکت‌ها از صنعت مالی گرفته تا پزشکی و حمل‌ونقل هوایی برای افزایش قابلیت ردگیری و ایجاد شفافیت در عملکرد خود تمایل به استفاده از آن دارند. بااین‌حال نقدهایی نیز بر این فناوری مطرح‌شده که بایستی به آن‌ها توجه و در راستای بهبود این فناوری بکار گرفت.

• به‌کارگیری فناوری بلاک چین‌‌ در حوزه زنجیره تأمین ازنظر تئوری قابل پیاده‌سازی است؛ اما در سطح عملیاتی ایجاد تغییرات اساسی در زنجیره‌های تأمین امری بسیار دشوار و پرهزینه است. شرکت‌ها با صرف زمان و هزینه‌های بسیار زیاد درنهایت زنجیره تأمین خود را ایجاد و درگذر زمان بهینه نموده‌اند، حال تصور ایجاد تغییرات بنیادین و فناورانه در زنجیره تأمین به‌واسطه ترس از بروز اتفاقات پیش‌بینی‌نشده، خود مانعی جدی بر سر راه ورود بلاک چین‌‌ به این حوزه است.
• از سویی دیگر برخی از خبرگان استراتژی معتقدند، ازنظر فرهنگ‌سازمانی، هنوز نیاز به استفاده از بلاک چین‌‌ در صنعت لجستیک احساس نشده است و به‌جای تمرکز بر پیاده‌سازی زنجیره‌های تأمین مبتنی بر بلاک چین‌‌، بایستی ابتدا سازمان‌ها را با مزایای چنین سامانه‌هایی آشنا نمود؛ اما آموزش و آشنایی افراد و تطبیق فرآیندهای کاری آن‌‌ها منطبق بر بلاک چین‌‌ می‌تواند بسیار دشوار و پرهزینه باشد. این دسته از خبرگان معتقدند به علت نبود متخصصین کافی در این حوزه، سازمان‌ها و شرکت‌های حمل‌ونقل دانشی در زمینه بلاک چین‌‌ نداشته و به علت عدم آشنایی با مزایا و فواید آن، تمایلی نیز در به‌کارگیری آن ندارند.
• در طی تحقیقاتی که در زمینه به‌کارگیری این فناوری در زنجیره تأمین انجام گرفته، مشخص شده است که بااینکه این فناوری قدرت بالایی در حل برخی مشکلات زنجیره تأمین دارد اما حل مشکلات به وجود آمده به‌واسطه روابط غیرقانونی و پنهانی موجود در اعضای زنجیره تأمین، تنها به کمک این فناوری قابل‌حل نیست.