بازتعریف پول، حذف صفر از واحد پول

بازتعریف پول (Redenomination)، فرایند تغییر ظاهری ارزش اسکناس و سکه‌های سیستم اقتصاد جاری است. علت آن ممکن است به این خاطر باشد که تورم واحد پول را آنقدر کوچک کرده که فقط مقادیر زیاد پول استفاده شود. در این موارد ممکن است اسم واحد تغییر کند یا اسم اصلی با صفت موقتی “جدید” استفاده شود. بازتعریف پول ممکن است به دلایل دیگر از جمله تطبیق با واحد جدید مثل یورو یا تبدیل واحد جدید به پایه ١٠ (Decimalization) باشد. این مقاله به بررسی دقیق دلایل بازتعریف پول می‌پردازد.

تورم

در دوره تورم، قدرت خرید با میزان یکسان واحدهای پولی به مرور کاهش می‌یابد. به عبارت دیگر، قیمت تولیدات و خدمات باید با اعداد بزرگتری بیان شوند. اگر این ارقام خیلی زیاد شوند، می‌توانند باعث اختلال تراکنش‌های روزمره بخاطر خطر و عدم راحتی حمل دسته‌های اسکناس، یا فشار بر سیستم‌ها مثل دستگاه‌های خودپرداز (ATM) یا به این دلیل که افراد از نظر روانشناسی قادر به کار با اعداد بزرگ نیستند، شوند. مقامات برای تخفیف این مشکل ممکن است از بازتعریف پول استفاده کنند؛ جایگزینی واحد قدیمی با واحد جدید که اعداد ثابت واحد قدیم معادل ١ واحد جدید می‌شوند. اگر بازتعریف بخاطر تورم باشد، این نرخ بسیار بیشتر از ١ است، و معمولا از اعداد مثبت پایه ١٠، مثل ١٠٠٠،١٠٠یا یک میلیون استفاده می‌کنند. این فرایند را “حذف صفر” می‌نامند و مثال‌های آن در جدول زیر هستند:

نکته: این جدول کامل نیست.

اگرچه این نرخ معمولا یک عدد مثبت پایه ١٠ است،گاهی به شکل10ⁿ a بیان می‌شود که a یک عدد تک رقمی و n عدد مثبت است. برخی از مثال‌های این فرمول در جدول زیر است.

نکته: جدول کامل نیست.

گاهی نرخ جدید طوری تعیین می‌شود که ارز جدید برابر یک ارز قوی باشد. درنتیجه این نرخ ممکن است که براساس یک عدد صحیح نباشد. مثال:

نکته:جدول کامل نیست.

در وضعیت تورم شدید، نرخ تبدیل می‌تواند به میلیون یا میلیارد هم برسد، تا جایی که به نشانه‌گذاری علمی برای شفافیت یا معیارهای بلند و کوتاه برای توضیح نوع میلیارد یا تریلیون نیاز می‌شود.

در شرایط تورم مزمن که انتظار می‌رود تورم ادامه‌دار باشد،‌ مقامات می‌توانند بین نرخ بازتعریف بزرگ و نرخ بازتعریف کوچک انتخاب کنند. اگر از نرخ کوچک استفاده شود، امکان دارد به زودی بازتعریف دیگری لازم شود که هزینه‌هایی برای بخش‌های مالی، حسابداری و صنایع کامپیوتری دربرخواهد داشت. ولی نرخ بزرگ ممکن است موجب قیمت‌های دردسرآور کم یا زیاد در طول چرخه اقتصاد شود.

بعد از بازتعریف، واحد جدید معمولا هم‌نام واحد قدیم با اضافه شدن واژه “جدید” است. واژه “جدید” ممکن است چندین سال پس از تغییر برداشته شود یا نشود. گاهی واحد جدید اسم جدیدی هم دارد، یا اسمی اصطلاحا “بازتولید” که از بازتعریف قبلی برداشته می‌شود.

نکته: جدول کامل نیست.

تاریخ و پیشینه حذف صفر از ارزهای جهان و ایران

معمولا راه‌حل حذف صفر از ارز ملی در کشورهایی استفاده می‌شود که پول ملی تعداد زیادی صفر دارد. از ١٩۶٠ در ٧١ مورد حکومت‌های در حال توسعه مجبور به حذف صفر از پول ملی‌شان و بازتعریف پول شدند.

حذف صفر از ارز ملی اولین بار در آلمان و پس از جنگ جهانی دوم اعمال شد. زیر فشارهای اقتصادی جنگ جهانی دوم و خسارات باقی مانده، این کشور تورم شدیدی را متحمل شد که سیاست مداران اقتصادی را ناگزیر به حذف صفر از مارک آلمانی کرد. طی ۵٠ سال اخیر، ١٩ کشور از ارز ملی‌شان صفر حذف کردند و ١٠ کشور دوبار این کار را کردند. کشور آرژانتین ۴ بار، یوگسلاوی سابق ۵ بار، برزیل ۶ بار، بولیوی ٢ بار، اوکراین، روسیه، لهستان و بلژیک ٣ بار و ترکیه، ایسلند، کره و غنا هرکدام یک بار از ارز ملی صفر حذف کردند.

برزیل؛ رکورد‌دار حذف صفر

برزیل در سال‌های ١٩۶٠ و ١٩٧٠ یکی از شدیدترین تورم‌ها را تحمل کرد به‌طوری‌که ارز رایج کشور هر ماه بین ٣٠ تا ۴٠ بی‌ارزش میشد.پیش از آن، بین سال های ١٩٣٠ تا ١٩۴٢ ارز کشور دوبار تغییر نام داده بود. در سال ١٩۶٧ از ارز رایج کشور،کروزرو (Cruzeiro) ، سه صفر حذف شده و به کروزروی جدید تغییر نام داده بود. با این وجود، برزیل قادر به کنترل تورم نبود و در سال ١٩٨١ زمانی که سه صفر دیگر هم حذف کردند، تورم به ١۵١ رسید.در ١٩٨٩ تورم بار دیگر شدت گرفت و به ١۴٣١ درصد رسید که دوباره حذف صفر کرده ، پول ملی را تغییر نام دادند و بازتعریف پول اتفاق افتاد. در سال ١٩٩٣، زمانی که تورم حدود ٢٠٠٠ درصد رسید، سه صفر دیگر حذف شد. این بار دولت توانست تورم را کنترل کند. با این حال، هنوز برزیل یکی از گران‌ترین کشورهای آمریکای لاتین محسوب می‌شود. از ١٩٣٠ تا الان برزیل ١٨ بار حذف صفر از پول ملی طی ۶ تلاش داشته و ٨ بار تغییر نام داده است.

هلند؛ تجربه توسعه‌یافته

بیماری هلندی (Dutch Disease) اصطلاحی آشنا در حوزه اقتصاد است.ظهور ناگهانی منابع درآمد حاصل از استخراج گاز منجر به تورم غیرمنتظره در سال‌های ١٠۶٠ در هلند شد. حکومت برای ارضای نیازهای مردم در مبادلات روزمره مجبور به چاپ پول‌های زیاد شد. همزمان، تورم به بیش از ١٠٠ درصد رسید. در واقع، حکومت چندان دوام نیاورد. حکومت سیاست‌های شدید بر ارز اعمال کرد و توانست حجم پول را کنترل کند.علاوه بر این، ۴ صفر از پول کشور حذف شد. هلند نمونه خیلی خوبی از موفقیت سیاست حذف صفر زمانی که با سیاست‌های دیگر برای کنترل نقدینگی همراه باشد، است.

ترکیه؛ تجربه موفق

ترکیه کشوری اروپایی است که زمینه‌های مشابه کشورهای در حال توسعه را دارد. در سال ٢٠٠۵ این کشور ناگهان ۶ صفر از پولش را حذف کرد. تورم در ترکیه از اویل سال های ١٩٨٠ شروع شد و سپس شتاب گرفت.

در سال ١٩٨٨ هر دلار آمریکا با ١۴٢٢ لیر قدیم ترکیه مبادله میشد و در سال ٢٠٠٣ به بیش از ۵.١ میلیون لیر رسید. در ترکیه هر ساندویچ به قیمت ٣ میلیون لیر قدیم فروش می‌رفت. از ١٩٨١ نیاز به سفته‌های بیشتر هر دو سال احساس می‌شد.

در سیکلی ٢۵ ساله، بزرگ‌ترین پول ترکیه از ۵٠٠٠ لیر به یک میلیون لیر رسید. تعداد زیاد صفر در اجناس اقتصادی و مبادلات، که گاهی به چندین تریلیون لیر می‌رسید، مشکلات زیادی برای مردم فراهم کرده و زندگی را برای شهروندانش دشوار ساخته بود. طبق گزارش‌ها، مردم در اوایل سال های ٢٠٠٠ در ترکیه برای خرید یک تکه نان، چندین میلیون لیر می‌پرداختند.

در اول ژانویه ٢٠٠۴، دستورالعمل‌هایی برای حذف ۶ صفر از لیر ترکیه ارائه شد و اجرای آن تا اوایل ٢٠٠۵ به تعویق افتاد. در اول ژانویه ٢٠٠۵، اسکناس و سکه‌های جدید، به نام لیر جدید، به بازار عرضه شد. اجرای این مقدمات درکنار آماده کردن زمینه‌های رشد اقتصادی از دلایل موفقیت هستند که در سیاست‌های منجر به رشد اقتصادی آن باید بررسی شوند.

متخصصان اقتصاد در سازمان بین‌المللی پول یا International Money Fund (IMF)، موفقیت ترکیه در شکست تورم را بخاطر کارایی سیاست حذف صفر از پول ملی‌شان می‌دانند. طبق گزارش‌های منتشر شده از این سازمان، ترکیه پیش از حذف صفر توانست تورم را کاملا کنترل کرده و نرخ تورم را تک‌رقمی کند. همزمان، تغییر بازار ارز به رشد اقتصادی آن کمک کرد.

زیمباوه؛ یک شکست کامل

دولت زیمباوه در سال ٢٠٠٣ زمانی که تورم به ١٠٠٠ درصد رسید، تصمیم گرفت سه صفر از پول ملی حذف کند بازتعریف پول را رقم زند. امّا دولت عملا هیچ اقدامی برای کنترل تورم نکرد و فقط به فکر تأثیرات روانشناسی حذف صفرها بود. بدیهی است که اثر حذف صفرها برای مدت کوتاهی باقی ماند. تورم متصاعد به تدریج اقتصاد کشور را نابود کرده و دلار زیمباوه را از بین برد.

تورم در این کشور آفریقایی به بیش از ١١ میلیون درصد رسید و دولت برای فراهم کردن پول موردنیاز مردم، مجبور به چاپ اسکناس‌های ١٠٠ میلیون دلاری شد. پول‌های جدید مشکلی را حل نکردند و حتی منجر به مشکلاتی در مبادله و حسابداری شدند. حجم بالای پول در این کشور سختی‌های زیادی برای مردم زیمباوه ایجاد کرد. همزمان بانک مرکزی زیمباوه اعلام کرد که کاغذ کافی برای چاپ میزان پول لازم در اختیار ندارد.

ایران

حذف صفر از پول ملی ایران به ١۶ سال پیش برمی‌گردد. این ایده که نخست در سال ١٩٩٣ توسط بانک ملی پیشنهاد شد، نادیده گرفته شد. در سال ٢٠٠٧ یکی از اعضای کمیسیون اقتصاد در مجلس ایران خواستار بررسی بیشتر شد. سپس کمیسیون ویژه‌ای تشکیل شد و تحقیقات تا امروز ادامه دارد. این کمیسیون ابتدا حذف سه و بعدا چهار صفر از پول ملی را بررسی کرد. ایران از سال ١٩۴٧، ١٠ درصد تورم داشته که این مسئله بسیاری از متخصصان را ترغیب به اظهار لزوم تغییر وضعیت پول ملی کرده است.

رئیس کنونی بانک مرکزی اعلام کرده که این سیاست قطعی است، و توضیح داد که اگرچه حذف سه صفر مسلم است ولی مقدمات آن نیاز به زمان بیشتر داشته و فعلا دست نگه می‌دارند. با کاهش نرخ تورم، این اقدام عملی خواهد شد.

دلایل حذف صفر از پول ملی:

1. مشکلات مربوط به اعداد بزرگ برای مبادلات روزمره
2. مشکلات مربوط به حسابداری و محاسبات
3. عدم امنیت برای حمل مقادیر زیاد پول برای تبادلات روزمره
4. صف‌های طولانی در بانک بخاطر مشکلات شمارش مقادیر زیاد پول
5. تغییر پول ملی از ریال به تومان بخاطر مقادیر زیاد پول
6. لزوم استفاده از ایران چک‌ها بخاطر مشکلات قانونی مربوط به آن‌ها
7. هزینه بالای چاپ و تخریب جریان ورود اسکناس بخاطر حجم زیاد اسکناس‌ها
8. میزان زیاد تخریب پول به دلیل حجم زیاد آن و مشکلات نگه‌داری آن

مزایای حذف صفر از پول ملی:

1. کاهش حجم اسکناس
2. کاهش هزینه‌های چاپ و تخریب اسکناس در کشور
3. تراکنش‌های ساده‌تر و تعادل مالی
4. تقویت پول ملی و ارزش آن در قیاس با ارزهای دیگر
5. آثار مثبت روانشناسی در جامعه
6. افزایش کارآیی آن
7. تبادل ساده‌تر پول
8. احتمال داشتن سکه های با ارزش‌تر پس از حذف صفر توسط دولت

معایب و مشکلات حذف صفر از پول ملی

خطرات و مشکلات حذف صفر به دسته‌های زیر تقسیم می شوند:

1. آثار تورم ناشی از گرد‌ کردن قیمت‌ها به مقدار بیشتر
2. لیست هزینه
3. پیامدهای روانشناسی کاهش درآمد
4. خطر فرستادن سرمایه‌ها به خارج و دست نگه داشتن سرمایه‌داران برای دیدن نتایج اولیه
5. بازگشت صفرهای حذفی
6. هزینه چاپ دوباره اسکناس و سکه زدن
7. مشکلات برآورد قیمت‌ها در کوتاه مدت
8. سردرگمی مردم در مدت کم و سردرگمی جامعه تا تطبیق با وضعیت جدید
9. بی ارزش‌شدن اسکناس و ظهور تورم
10. عدم ارتباط میان تعداد صفرها و ارزش ارز ملی
11. نبود تغییرات در پروسه اقتصادی
12. بی ارزش‌شدن و از دست رفتن برخی اسکناس و سکه های کوچک در مبادلات روزمره مردم
13. شکست پروژه در صورت همراهی نشدن مردم
14. کاهش صادرات بخاطر افزایش ارزش ارز ملی

اگر حذف شدن صفر از پول ملی با فراهم کردن زیرساخت‌های لازم همراه نباشد و ناگهانی اعمال شود، تأثیرات نامطلوبی بر قدرت خرید مردم خواهد گذاشت.

اگر حذف کردن صفر زمانی که تغییرات اقتصادی موثر نباشند یا سیاست‌های ثبات اقتصادی در میانه راه باشند انجام شود، نتایج خوبی از تغییر پول ملی به دست نخواهد آمد.

بازتعریف

واحد پول در همه کشورهای سیستم پوند £sd که از پوند،شیلینگ و پنس ( £1= 20 شیلینگ = 240 پنس)  قبلا استفاده می‌کردند،بازتعریف شد. بسیاری از کشورها همزمان تصمیم به تغییر واحد ارز اصلی گرفتند.با تعریف 1 دلار = 0.5 £ = 100 سنت(Cent) ، یک شیلینگ تبدیل به 10 سنت می‌شود.

نکته: این جدول کامل نیست.

اتحادیه مالی

زمانی که کشورها اتحادیه مالی تشکیل می‌دهند، بازتعریف ممکن است لازم شود. نرخ تبدیل معمولا عدد گرد نیست، و امکان دارد کمتر از ١ باشد.

نکته: جدول کامل نیست.

لیست بازتعریف‌های یورو

لیست بازتعریف‌های ارز

این جدول لیستی از بازتعریف‌های ارزی مختلف را که رخ داده، از جمله نام گذاری ارزی که نرخ تبدیل آن یک به یک است بیان می‌کند؛ ولی بدون درنظر گرفتن بازتعریف.

جایگزین‌ها

در سال ٢٠١۶ ، پزوی کلمبیا حدود ٣٠٠٠ در برابر دلار آمریکا تخمین زده شده بود و اسکناس‌هایی تا ۵٠٠٠٠ پزو داشت. به جای بازتعریف ارز، طرح جدید اسکناس معرفی شد که سه صفر آخر را با واژه Mil، به معنی هزار، جایگزین شدند که خواندن ارقام را راحت‌تر کردند.