انواع اصلی روش های استهلاک
در این بخش از واژه نامه حسابداری، با انواع روش های استهلاک و فرمول آن‌ها آشنا خواهید شد. در حسابداری از هزینه‌ی استهلاک برای مشخص کردن هزینه‌ی دارایی‌های مشهود در طول عمر مفید آن استفاده می‌شود.
هزینه‌ی استهلاک (depreciation expense) انواع و روش های مختلفی دارد و فرمول‌های گوناگونی برای تعیین ارزش دفتری دارایی‌ها موجود است. رایج‌ترین روش های استهلاک عبارتند از:
۱. خط مستقیم
۲. تراز نزولی مضاعف
۳. واحدهای تولید
۴. جمع ارقام سال‌ها
در حسابداری از هزینه‌ی استهلاک برای مشخص کردن هزینه‌ی دارایی‌های مشهود در طول عمر مفید آن استفاده می‌شود. به عبارت دیگر، هزینه استهلاک به معنی کاهش ارزش یک دارایی در طول زمان بر اثر استفاده شدن، استهلاک یا کهنگی است. درمورد چهار روش اصلی استهلاک که در بالا به آن‌ها اشاره شد، در ادامه توضیح داده شده است.
۱. روش استهلاک خط مستقیم
استهلاک خط مستقیم یکی از روش‌های رایج و ساده‌ی محاسبه‌ی هزینه است. در استهلاک خط مستقیم، میزان هزینه‌ی هر سال در طول عمر مفید آن دارایی یکسان است.
فرمول استهلاک برای روش خط مستقیم:
هزینه‌ی استهلاک = (هزینه – ارزش فرسوده) / عمر مفید
مثال
ابزاری به ارزش ۲۵ هزار دلار را در نظر بگیرید که عمر مفید و ارزش فرسوده‌ی آن به ترتیب ۸ سال و صفر دلار است. هزینه‌ی استهلاک سالانه برای این ابزار به شکل زیر در می‌آید:
هزینه استهلاک سالانه می‌شود:
$۳,۱۲۵= ۸/ ( $۰–$۲۵,۰۰۰ )
۲. روش استهلاک تراز نزولی مضاعف
این روش در مقایسه با سایر روش‌های استهلاک در سال‌های ابتدایی عمر مفید یک دارایی به هزینه‌های بیشتر منجر می‌شود. در روش تراز نزولی مضاعف اعتقاد بر این است که دارایی‌ها در سال‌های ابتدایی خود نسبت به سال‌های انتهایی‌شان کاربرد بیشتری دارند. در این روش، عامل استهلاک ۲ برابر روش خط مستقیم است.
فرمول استهلاک برای روش تراز نزولی مضاعف:
هزینه‌ی استهلاک دوره‌ای = ارزش دفتری آغازین × نرخ استهلاک
مثال
ابزاری به ارزش ۲۵ هزار دلار را در نظر بگیرید که عمر مفید و ارزش فرسوده‌ی آن به ترتیب ۸ سال و ۲٫۵۰۰ دلار است. برای محاسبه‌ی استهلاک تراز نزولی مضاعف به روش زیر عمل می‌کنیم:
اطلاعاتی که در تصویر بالا می‌بینید به شرح زیر است:
۱. ارزش دفتری آغازین دارایی مذکور در ابتدای سال اول پر شده و ارزش فرسوده هم در انتهای سال هشتم کامل شده است.
۲. نرخ استهلاک (Rate) به شکل زیر محاسبه شده است:
هزینه = ۲*(عمر مفید دارایی/۱۰۰% )
هزینه =۲۵%= ۲*(۱۰۰/۸%)
نکته: با توجه به این که این روش نزولی مضاعف است، نرخ استهلاک را در ۲ ضرب می‌کنیم.
۳. نرخ استهلاک را در ارزش دفتری آغازین ضرب می‌کنیم تا هزینه‌ی آن سال به دست بیاید. برای مثال:
$۶,۲۵۰= $۲۵,۰۰۰ *۲۵%
۴. هزینه را از ارزش دفتری آغازین کم می‌کنیم تا ارزش دفتری پایانی به دست بیاید. برای مثال:
$۱۸,۷۵۰= $۶,۲۵۰-$۲۵,۰۰۰
۵. ارزش دفتری پایانی برای آن سال همان ارزش دفتری آغازین برای سال بعد است. برای مثال، ارزش دفتری پایانی سال اول ۱۸٫۷۵۰ دلار است که این رقم ارزش دفتری آغازین سال دوم را شکل می‌دهد. آن‌قدر این عمل را تکرار کنید تا به سال آخر عمر مفید دارایی برسید.
۳. روش استهلاک واحدهای تولید
روش‌استهلاک واحدهای تولید، بر اساس مجموع ساعت‌های مصرف دارایی یا تعداد کل واحدهایی که در طول عمر مفید آن دارایی تولید شده، استهلاک می‌یابد.
فرمول روش واحدهای تولید:
هزینه‌ی استهلاک = (تعداد واحدهای تولید شده / عمر دارایی به تعداد واحدها) × (هزینه – ارزش فرسوده)
مثال
دستگاهی به ارزش ۲۵ هزار دلار را در نظر بگیرید که تعداد کل واحدهای تولیدی و ارزش فرسوده‌ی آن به ترتیب ۱۰۰ میلیون و صفر دلار است. این دستگاه در طول سه‌ماهه‌ی نخست فعالیت خود ۴ میلیون واحد تولید داشته است.
برای محاسبه‌ی هزینه‌ی استهلاک با استفاده از فرمول بالا باید به شکل زیر عمل کنیم:
هزینه‌ی استهلاک=$۱,۰۰۰=($۰ – $۲۵,۰۰۰) *(۱۰۰ میلیون / ۴ میلیون)
۴. روش استهلاک مجموع ارقام سال‌ها
روش مجموع ارقام سال‌ها یکی از روش‌های استهلاک سریع است. هزینه‌های بالا در سال‌های نخست و هزینه‌های پایین در سال‌های متأخر آن دارایی به وجود آمده است.
در روش‌استهلاک مجموع رقم سال‌ها، برای به دست آوردن هزینه، عمر باقی‌مانده‌ی دارایی بر مجموع سال‌ها تقسیم شده و نتیجه‌ی آن در عدد پایه‌ی استهلاک ضرب می‌شود.
فرمول استهلاک برای روش مجموع رقم سال‌ها به شرح زیر است:
هزینه‌ی استهلاک = (سال‌های باقی‌مانده / مجموع رقم سال‌ها) × (هزینه – ارزش فرسوده)
برای درک راحت‌تر مفهوم روش استهلاک مجموع رقم سال‌ها، به مثال زیر توجه کنید.
مثال
ابزاری به ارزش ۲۵ هزار دلار را در نظر بگیرید که عمر مفید و ارزش فرسوده‌ی آن به ترتیب ۸ سال و صفر دلار است. برای محاسبه‌ی روش استهلاک مجموع رقم سال‌ها به شکل زیر عمل می‌کنیم:
اطلاعات موجود در تصویر بالا به شرح زیر است:
۱. پایه‌ی استهلاک در طول این سال‌ها ثابت بوده و به روش زیر محاسبه می‌شود:
پایه‌ی استهلاک = هزینه – ارزش فرسوده
پایه‌ی استهلاک=$۲۵,۰۰۰=$۰ – $۲۵,۰۰۰
۲. عمر باقی‌مانده همان عمر باقی‌مانده‌ی دارایی است. برای مثال، عمر باقی‌مانده‌ی دارایی در ابتدای سال نخست ۸ سال است. در سال بعدی این عدد به ۷ تقلیل می‌یابد. و برای سال‌های بعد نیز به همین صورت کم می‌شود.
۳. RL / SYD یعنی سال‌های باقی‌مانده تقسیم بر مجموع سال‌ها. در این مثال، دارایی ما ۸ سال عمر مفید دارد. از این رو، مجموع سال‌ها می‌شود:
[ ۱ + ۲ + ۳ + ۴ + ۵ + ۶ + ۷ + ۸ = ۳۶ ]
عمر باقی‌مانده در ابتدای سال نخست ۸ است. بنابراین:
[ RM / SYD = 8 / 36 = 0.2222 ]
۴. عدد RL / SYD برای تعیین هزینه‌ی آن سال در پایه‌ی استهلاک ضرب می‌شود.
۵. همین عمل برای سال بعد هم انجام می‌شود. در ابتدای سال دوم، RL / SYD می‌شود:
۰.۱۹۴۴ * $۲۵,۰۰۰= $۴,۸۶۱
این رقم هزینه‌ی سال دوم است.
خلاصه‌ی روش های استهلاک
تصویر زیر خلاصه‌ای از هر چهار روش استهلاک است که مثال‌های بالا در آن قابل مشاهده است.
تصویر زیر نموداری از ارزش دفتری دارایی در طول زمان بر حسب روش‌های مختلف است.
تصویر زیر خلاصه‌ای از هزینه‌ها در طول زمان بر حسب هر ۴ روش‌هزینه‌ی استهلاک است.
